Murâkabe kelimesi râ-kâf-bâ (rkb)’den türemiştir. Lügat yönüyle göz önünde tutulursa “Murâkabe” kelimesinin özetle; gözcülük, korumak, kontrol, beklemek ve korkmak hatta bir yönden ölümle bağlantılı olmak gibi merkezî anlam yoğunluğuna sahip olduğu görülür.
Kur’an-ı Kerim’de r-k-b ve türevleri 24 yerde geçer.[1] Allah’ın (c.c.) isimlerinden olan er-Rakîb, kullarını ve her şeyi denetim altında tutucu anlamlarında olmak üzere iki yerde geçer.[2]
Bir Hadis-i Şerif’te de Hz. Resûlullah (sav) şöyle buyurur: “Nerede ve nasıl olursan ol, Allah’tan (c.c.) kork, kötülük işlersen, hemen ardından iyilikte bulun ki o iyiliği silip süpürsün. İnsanlarla güzel geçin.”[3]
Istılah olarak murâkabe; Allah’ın (c.c.) kalpte olan her şeyden haberdar olduğunu bilme farkındalığıyla kulun kendini sürekli kontrol altında tutmasıdır.[4]
Yine Kuşeyrî (ö.465/1072); “Her adımda Allah’ı (c.c.) tefekkürle, sırrını (iç dünyasını) Allah’tan (c.c.) başka şeylerden korumaktır.”[5] diyerek murâkabeyi zîhnî ve kalbî olarak Allah’ta(c.c.) sabitlenmek, şeklinde tanımlar.
Ebû İshâk İbrâhîm b. Ahmed el-Havvâs (ö.291/904); “Sırrını korumak murâkabeyi doğurur, murâkabe ise, iç ve dışın Allah (c.c.) için ihlaslı olmasına yol açar.” diyerek murâkabenin ihlâsla direkt olarak irtibatına işaret eder.[6]
İbn Ata (ö.309/922); “Tâatlerin en faziletlisi tüm vakitlerde Hakk’ı murâkabe etmektir” derken[7] İbn Ata bu ifadesi ile ayette geçen zikr-i kesîr’e işaret eder.[8] Bu da murakabenin zikr-i dâimî ile yakın alâkalı bir keyfiyeti olduğunu gösterir.
Muhammed Nûru’l-Arabî (1228-1305 / 1813-1887) râbıtayı murâkabe çerçevesinde değerlendirir. Hakk’a daimî huzûr haliyle ulaşılmasında râbıtanın yani murâkabenin önemine vurgu yapar ve “(Murâkabe) sabahlarda Hak Teâlâ (beni) hangi işinde kullanır diye muntazır olmaktır.” der.[9]
Dikkat edilirse yapılan tariflerin önemli bir kısmı murâkabeyi gaybet ve fenâ ile beraber anlatır. Diyebiliriz ki; murâkabe kalbin, Zat isminin (Allah c.c.) manasına tam bir imânla dalıp kaybolması ve o gaybet dalışı içinde kendini yok yani fanî bilerek buna devam etmesidir. Bu keyfiyet, sonunda O’nu hiçbir zaman bırakmamak hâline dönüşmelidir.
Hadika’da Murâkabe; kelime manası göz önünde tutularak bir şeyi karşılıklı gözetlemektir, diye de tarif edilmiştir. Bu mufâ’ale bâbının müşareket için olması sebebiyledir. Murâkabe, Allah’a (c.c.) vâsıl olmak için müstakil bir yoldur.[10]
Abdulkâdir-i Geylanî’ye (k.s.) göre tam bir murâkabe için dört hasletle kuşanmak gerekir: Marifetullah, İblis’in Allah (c.c.) düşmanı olduğunun farkındalığı, nefsinin her ân kötülüğü emreder olduğunu bilmek ve her amelin Allah (c.c.) rızası için yapılması gerektiği bilincinde olmak.[11]
Buradan anlaşıldığı kadarıyla murâkabeye ciddiyet ile devam etmek müridin tekâmül açılımlarının anahtar olma durumundadır. Nitekim Suhreverdî (ö. 632/1234) de muâasebenin tekâmül olarak murâkabeye dönüştüğünü ve murâkabenin de sonunda müşahedeye yol açtığını söyler.[12]
Gümüşhanevî (k.s.) (ö.1311 / 1893) merhum da murâkabenin sâlike ait latîfelerinden biri olduğunu söyler. Yani ruha ait kabiliyetlerimizden biridir. Ona göre; murâkabe latifesi aynı zamanda feyzin kaynağıdır ve bu nedenle murâkabesiz yapılan zikrin faydası yoktur.[13]
Yine bir görüşe göre murâkabe, Cibril hadisindeki[14] Allah’ı (c.c.) görüyormuş gibi ibadet etmek şeklinde tanımlanan, İhsân makamının kendisidir.[15] Hatta dikkat edilirse hadisteki görmek/rü’yet anlam referansı üzerinden murâkabenin mi’racla da bir bağlantısı olduğu görülür.[16]
Murâkabe kavramının ayrıca havf ve recâ, hayâ, teşbih, zikir, müşâhede, nisyan, sehv, gamra gayn,[17] ihsan, tevec.c.üh, muhasebe[18] gibi kavramlarla da irtibatlı olduğu kaydedilir.
Tefekkür, muhasebe ve zikir üzerinden ortaya çıkan murakabe; sâlikin kalpte elde ettiği huzurla manayı yaşayıp onda kaybolması (gaybet) fenaya ermesi, şeklindeki zincirleme yapılanmalar insan-ı kâmil inşasının temel unsurlarıdır. Bu husus, kalp sezgisi travmasına maruz kalmış, günümüz özüne uzak pozitivist Müslüman aklı için tamamen yabancı bir şeydir.
Murâkabe yani kalpte mânâ ile kurulan irtibat, mi’râcın başlangıcıdır. Mi’râc, meleklerin varlık alanı olan yedi kat semadan sonra başlar... Semâları aşmak, mi’râcta urûc etmek bir yana, özünden savrulmuş modern çağın müslüman aklı, maalesef daha yeryüzünde ayakta bile duramıyor. Mi’râc, özellikle kaliteli Müslümanlara (müttakîlere) ait fevkalâde hususilik arz eden bir keyfiyettir… Kalple irtibatını koparmış August Comte’çu (ö.1857) pozitivist ve ilmi ilahlaştıran, aklı kutsayıp putlaştıran Müslüman entelektüel, tekâmül etmiş, dirilmiş, Allah’ın (c.c.) attığı nurla aydınlanmış kalp merkezinden başlayarak yapılan mi’râc’ın yani kâmil insanın Allah’a (c.c.) yük.s.elişinin acaba neresine düşer?[19]
* Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Altınoluk Dergisi, Nisan 2021
______________________________________________
[1]Muhammed Fuad Abdulbaki, el-Mu’cemü’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim, (Dâru’l-Hadis), Kahire 2001, s. 397.
[2]En-Nisâ, 4/1; el-Ahzâb, 33/52.
[4]Ebu Nasr Serrâc et-Tûsî, Kitabu’l-Lüma’, nşr: Abdülhalim Mahmud Taha, Abdülbâki Sürûr, Bağdad 1960, s.82; Ebu İsmail Abdullah b. Muhammed el-Ensarî el-Herevî, Menazilü’s-Sairîn, Matbaatü’s-Sa’âd, Mısır 1908, s. 16.
[5]Ebu’l-Kasım Abdülkerim bin. Hevâzin, el-Kuşeyrî, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye min İlmi’t-Tasavvuf, Mısır 1379/1959, s.96.
[7]Ebû Hâmid İmam Muhammed b. Muhammed el-Gazâlî, İhyaû Ulûmi’d-Din, (Dâru’s-Sadr) Beyrut 2000, c.5, s.128.
[9]Bolat, Nuru’l-Arabî, s. 77; ayr. bkz.: Muhammed Nuru’l-Arabî, Risâletü’l-İsmâiliye, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 2997/3, vr. 23a.
[10]Muhammed b. Abdullah el-Hânî, Adâb ( el- Behcetü’s-seniyye, s. 218)
[11]Abdulkâdir-i Geylanî (k.s.), el-Gunye li-Tâlibi Tarîkîl-Hakkı azze ve celle fî Mar’rifeti’l-Âdâbi’ş-Şer’iyye ve Ma’rifeti’s-Sâni’, Mısır 1956, c.II, s.184.
[12]Şihâbüddin Ebû Hafs Ömer b. Muhammed es-Sühreverdi, Avârifü’l-Ma’ârif, nşr. Muhammed Ali Beyzavi, Beyrut 1999, s. 273-274.
[13]Ahmed Ziyâüddin Gümüşhânevî, Kitabu Cami’u’l-Usûl fi’l-Evliyâi ve Envâihim ve Kelimâti’s-Sûfiyye, Mısır 1880, s. 63.
[14]Buharî, İman, 37; Müslim, İman, 1; Tirmizî, İman, 4; Ebu Davud, Sünnet, 16; Nesaî, Mevâkit, 6; İbni Mace, Mukaddime, 9.
[15]Muhammed b. Hüseyin b. Abdullah eş-Şerif el-Habeşî, el-Ukûdu’l-Lü’lüiyyefi Beyânı Tarîkati’s-sâdâti’l-Ulviyye, yrz., 1880, s. 23.
[17]Kübra Zümrüt, Tasavvuf Klasik Eserlerinde ve Nakşbendiyye Tarikatı Örneğinde Muhasebe ve Murakabe (Basılmamış Doktora Tezi Marmara İlahiyat Fakültesi) İstanbul 2010, ss. 87-100.
[18]İrfan Kehya, Nakşibendilik’te Murâkabe ve İhsan (Basılmamış Yük.s.ek Lisans Tezi ) SÜSBE Isparta 2018, SS. 77-78.
[19]Ethem Cebecioğlu, Keşkül-2, Kalem Yay. Ankara, 2020, s. 66.
|
|
